Trends ongewenste omgangsvormen tot 2021
In 2020 is er door de Covid-19 pandemie en de door de overheid getroffen maatregelen veel op het werk veranderd. Hoe zijn deze veranderingen van invloed op de omgangsvormen op het werk? Gemeten met de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden was het percentage medewerkers dat ongewenst gedrag door leidinggevenden of collega's meemaakte nog nooit zo laag.
De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van TNO en CBS is een van de grootste periodieke onderzoeken naar de werksituatie van werknemers in Nederland bekeken door de ogen van werknemers. In 2020 namen rond 58.000 werknemers hieraan deel. De NEA 2020 is uitgevoerd in het vierde kwartaal – toen de tweede golf van de COVID-19 pandemie net begon. Op dat moment gaf iets minder dan de helft van de werknemers (47%) aan dat de maatregelen geen invloed hebben op het uitoefenen van het werk. Ongeveer de helft van de werknemers (50%) zei dat de coronamaatregelen wel invloed hadden op het uitoefenen van het werk, bijvoorbeeld door thuiswerken of minder werk. De overigen konden niet werken omdat het werk stil lag om dat ze in quarantaine zaten.
Sectoren waarin werknemers significant meer invloed van de coronamaatregelen ervoeren, waren: de horeca, ict, financiële instellingen, zakelijke dienstverlening, openbaar bestuur, cultuur en overige dienstverlening en in iets mindere mate het onderwijs. Sectoren waarin werknemers significant minder invloed van de coronamaatregelen ervoeren, waren: de gezondheis- en welzijnszorg, de handel, bouw, industrie, landbouw en in iets mindere mate het vervoer en opslag.
De NEA bevat vragen over intern ongewenst gedrag, zoals over intimidatie, pesten, persoonlijke discriminatie, ongewenste seksuele aandacht en lichamelijk geweld door leidinggevenden en collega's. Bij pesten krijgen de werknemers bijvoorbeeld de volgende vraag voorgelegd:
Kunt u aangeven in welke mate u de afgelopen 12 maanden persoonlijk te maken heeft gehad met: Pesten door leidinggevenden of collega's? Antwoord mogelijkheden betreffen: Nooit / Ja, een enkele keer / Ja, vaak / Ja, zeer vaak. (voor alle vragen, zie pag. 15 van de NEA-vragenlijst). Bij het analyseren van de trends kan het jaar 2020 beter met 2018 en voorgaande jaren vergeleken worden dan met het jaar 2019*.
Intimidatie en pestgedrag zijn sterk verminderd. Opvallend is echter dat deze trend in bijna alle sectoren zichtbaar is (zie tabel hieronder).
Ook in sectoren waar werknemers aangaven significant minder invloed van de coronamaatregelen te ervaren en ook bij beroepen zoals artsen, therapeuten en verzorgenden.
Mogelijk speelden bij de verbetering van de omgangsvormen, naast fysieke afstand ook andere factoren een rol, zoals bijvoorbeeld gevoelens van saamhorigheid en het elkaar moeten ondersteunen in deze crisis. Meer onderzoek hiernaar is nodig.
Ook het percentage werknemers dat aan ongewenste seksuele aandacht van leidinggevenden of collega's was blootgesteld, nam in 2020 af ten opzichte van voorgaande jaren. Hier lijkt dat echter eerder te komen doordat het percentage in 2016 tot en met 2019 juist gestegen was. Lichamelijk geweld wordt niet opvallend meer of minder gerapporteerd in 2020 dan in de periode 2014 tot en met 2018. Het onderwerp 'persoonlijke discriminatie' wordt om het jaar bevraagd en is in 2020 niet gemeten.
De Covid-19 pandemie is nog niet voorbij. Ook in 2021 waren er lockdowns en er zijn weer tal van nieuwe uitdagingen voor de omgangsvormen op het werk. Denk er bijvoorbeeld aan hoe de vele meningsverschillen over het al dan niet vaccineren doorwerken op de omgangsvormen. Bij de volgende NEA zullen we zien hoe deze ontwikkelingen uitpakken.
* In 2019 zijn in de NEA-vragenlijst vragen over conflicten op het werk, die aan de vragen over ongewenste gedrag voorafgingen, weggelaten. Dit leek volgens TNO/CBS effect te hebben op de prevalentie van ongewenst gedrag dat in dat jaar meer voor kwam dan in eerdere jaren. In 2020 zijn de vragen over conflicten op het werk weer opgenomen in de vragenlijst.